Beter rijden met goed gekuiste wielen 

 

In een ander artikel hebben we aandacht besteed aan verschillende middelen voor het kuisen van rails. Maar wat heb je aan propere rails als tegelijk de wielen van locomotieven en wagensniet worden onderhouden. Rails kuisen en wielen reinigen horen nu eenmaal bij elkaar. Het arsenaal aan hulpmiddelen om wielen proper te houden is in tegenstelling met het aantal kuisproducten voor rails eerder beperkt. Wij bespreken de belangrijkste die we gevonden hebben.

 

 

Wasbenzine en isopropanol

De goedkoopste manier om wielen van locomotieven en wagens te kuisen is gebruik te maken van wasbenzine en een wattenstaafje. Drenk de kop van het wattenstaafje even in wasbenzine en ga daarmee over het wieloppervlak. Het vuil op de wielbanden zal snel loskomen en verwijderd worden door het wattenstaafje. Om het meest hardnekkige vuil los te maken moet je het wattenstaafje een beetje aandrukken en wrijven. Wasbenzine kun je in iedere doe-het-zelfzaak kopen voor ongeveer 2,5 euro. Wattenstaafjes vind je in elk warenhuis. In plaats van wattenstaafjes zou je ook een eenvoudige pluisvrije doek in katoen kunnen nemen. Met een doek kun je in elk geval meer druk uitoefenen op de wielen.

Vaak wordt in de plaats van wasbenzine ook isopropanol gebruikt. Isopropanol is een alcohol. Naast haar talrijke medische en industriële toepassingen is het een goed middel om je wielen te kuisen. Isopropanol zal je zelden in zuivere vorm in een doe-het-zelfzaak aantreffen. Hiervoor moet je bij je plaatselijke apotheek zijn. Isopropanol is ook duurder dan wasbenzine. Ongeveer tien euro per liter.

Wanneer je wasbenzine en een wattenstaafje gebruikt moet je de loc omdraaien. Om beschadiging te voorkomen zou je de loc op een stuk mousse in synthetisch schuim kunnen leggen. Vroeger kon je bij Mössmer een uitgesneden vorm in mousse kopen voor het onderhoud van een locomotief. Deze fabrikant, van onder meer spoorwegbedding in mousse bestaat niet meer als zelfstandige firma. De producten van Mössmer vind je tegenwoordig bij Noch (www.noch.de). Ook bij Manfred Burkhardt (www.manfred-burkhardt.de) en de Duitse firma Fohrmann-Werkzeuge (www.fohrmann.com) vind je onderhoudkussens voor locomotieven. 

Een wattenstaafje heeft het voordeel dat je het na gebruik kunt weggooien. Wattenstaafjes hebben echter het nadeel dat ze kunnen pluizen. Zeker wanneer je ergens achter blijft haken. Daarom zou je zelf iets kunnen maken op basis van een stukje vilt en een stripje in hout of kunststof. Wij hebben dit geprobeerd met een voorgesneden viltje van de kuisinstallatie van Lux Modellbau (zie verder). Je zou dit evengoed kunnen met dun vilt die je bij een tapijthandelaar en in sommige stoffenwinkels kunt kopen. Met dubbelzijdige kleefband of met een beetje houtlijm kun je dit vilt op een dun latje bevestigen. Wie ook deze werkwijze niet riskeert kan zijn toevlucht zoeken in het eenvoudige gebruik van een doekje in katoen.

Wanneer je niet graag een wattenstaafje of een doekje gebruikt, of wanneer je deze werkwijze te omslachtig vindt kun je voor het kuisen van de wielen ook werken met stevige tissues, cleening pads of zelfs met papieren zakdoekjes. Leg over een los stuk rail een papieren doekje en druk dit aan zodat je de onderliggende rails ziet liggen. Met een pipet breng je ruim voldoende druppels wasbenzine aan op de plaats waar de rails doorgedrukt zijn. Daarna duw je met de hand de loc heen en weer over dit stuk spoor tot de wielen voldoende proper zijn. In de plaats van een doekje in papier zou je evengoed een doekje in katoen kunnen nemen. Vermijd in elk geval dat een stukje papier in het draaistel verdwijnt. Spijtig is deze werkwijze minder geschikt voor locomotieven die worden aangedreven door een centrale motor met wormwiel of cardanoverbrenging. Deze werkwijze is wel geschikt wanneer je de wielen kunt bewegen door met de hand de loc vooruit te duwen. Je kunt deze techniek ook goed gebruiken voor goederenwagens en rijtuigen. Wanneer je veel wasbenzine gebruikt zal de vloeistof het vuil eerst losweken. Daarna is het een kwestie van tijd om al het vuil te verwijderen door de wagen over het doekje te bewegen.

Vergeet niet tijdens het kuisen van het wieloppervlak ook de binnenkant van de wielen te behandelen. De stroomafname via de wielen gebeurt meestal via kleine stroomafnemers die tegen de binnenkant van deze wielen drukken. Deze binnenkant maakt wel geen contact met de rails en kan bijgevolg ook niet vervuild worden door vuil dat op de sporen ligt, maar rondvliegend stof en olieresten kunnen tussen de sleepcontacten en het wieloppervlak terechtkomen. Na enige tijd kan hierdoor de vlotte stroomafname verhinderd worden. Het kuisen van de binnenkant van het wiel is vooral belangrijk voor locomotieven met locdecoder voor digitale aansturing die gevoelig zijn voor stroomonderbrekingen. Dit is minder het geval voor de nieuwste generatie locdecoders die veel beter dan vroeger kleine stroomonderbrekingen kunnen overbruggen.

Het kuisen van het volledige oppervlak van de wielen met een wattenstaafje zal moeilijk verlopen wanneer je de wielen van de loc niet manueel verder kunt bewegen. Dit zal vaak het geval zijn bij locs met een centrale motor en overbrenging met een wormwiel of cardan. In deze gevallen moet je met enkele draadjes een losstaande trafo (of voeding) verbinden met de wielen om de loc langzaam te laten rijden. Dit is minder eenvoudig dan het lijkt omdat je tegelijk de wielen in beweging moet houden en een wattenstaafje tegen de wielen moet drukken. Het gebruik van krokodillenklemmen kan daarbij zeer handig zijn.

Tenzij je het product niet goed verdraagt gaat onze voorkeur uit naar wasbenzine. Andere middelen dan wasbenzine of isopropanol raden wij af. Sommige middelen zijn zo agressief dat zij niet alleen de verf maar ook de rubber van de slipbandjes kunnen aantasten. We denken daarbij aan cellulosethinner en aceton, maar ook aan sommige synthetische stoffen die in de auto-industrie gebruikt worden zoals remreiniger voor het kuisen van trommelremmen. Vaak zijn het goede ontvetters maar zijn ze minder of totaal niet geschikt voor het kuisen van de wielen.

Bovendien zouden wij ook geen white spirit of andere zachte thinners zoals Humbrol thinner gebruiken. Het reinigende vermogen van deze thinners is zeer beperkt. Ook de rookvloeistof SR24 voor rookgeneratoren in locomotieven of gelijkaardige producten raden wij af. Niet tegenstaande SR24 verkocht wordt als reinigingsmiddel voor sporen en wielen zijn wij overtuigd dat er betere zaken bestaan. Deze rookvloeistof laat een dunne film achter op de wielen die bij het rijden op hun beurt nieuw vuil gaan aantrekken. Hierdoor is het reinigende effect wel zeer beperkt.

 

Trix

Trix biedt een zeer handig hulpmiddel aan waarmee je snel de wielen van een loc een poetsbeurt kunt geven. Op een blokje in kunststof zijn twee parallelle strookjes met zeer dunne zachte haartjes in messingkoper bevestigd. Deze borstels staan op de juiste wielafstand. Dit is precies de afstand tussen twee rails. Het blokje voor HO is 10 cm lang en 2,5 cm breed. Net voldoende om hierop een kleine loc te plaatsen. Maar je kunt ook meerdere blokjes achter elkaar haken. Daarvoor is op de uiteinden een zwaluwverbinding geplaatst. Elk blokje heeft onderaan over de volledige lengte twee contactstripjes die doorverbonden zijn met de messing borstels. Deze contactstrips passen precies op een stuk spoor. Wanneer een Trix-blokje op het spoor wordt geplaatst zullen ook de borstels onder spanning gezet worden. De wielen van de loc zullen daardoor in beweging komen. Door het schurende effect van de messing borstels worden de wielen ontdaan van alle vuilresten. Natuurlijk moet je de loc en het blokje vasthouden om te vermijden dat het blokje onder je hand wegglijdt of de loc van het blokje valt. Wanneer je te hard drukt op de locomotief, zullen de wielen weerstand ondervinden en minder snel bewegen. Locs met een minder krachtige motor kunnen hiervan hinder ondervinden.

Het blokje werkt niet op sporen van het drie railsysteem zoals Märklin-rails. Het Trix-blokje is echter niet geschikt voor wielen met antislipbanden. Zet je een loc met antislipbanden op het kuisblokje dan kunnen de wielen blokkeren wanneer de messing borstels in de zachte kunststof van de slipbandjes gedrukt worden. De slipbandjes kunnen hierdoor beschadigd of voortijdig versleten geraken.

Het effect van de kuisborstels zou je nog het best kunnen vergelijken met zacht schuurpapier. Door het gebruik van zacht messing of geel koper is de schurende invloed op de wielen beperkt. Toch vrezen we dat de messing draadjes sporen in de wielen kunnen trekken wanneer je teveel druk uitoefent op de loc. Deze miniem kleine groefjes kunnen gemakkelijk nieuw vuil aantrekken. Hierdoor kom je in een vicieuze cirkel terecht. Met het blokje kun je wel vuil verwijderen, maar vetsporen zul je niet kunnen wegnemen. Hiervoor zul je nog altijd wasbenzine moeten gebruiken.

Het blokje van Trix moet je als een hulpmiddel zien dat je snel uit de nood kan helpen wanneer je geen andere mogelijkheden bij de hand hebt of wanneer het gebruik van wasbenzine en een wattenstaafje te omslachtig is. Het blokje is niet geschikt voor het kuisen van wielen van wagens. Hetzelfde blokje, maar dan met een andere opdruk kun je eveneens verkrijgen bij Conrad Electronic.

 

 

Peco 

Bij de Engelse firma Peco vinden we een systeem dat veel gelijkenis vertoont met het kuisblokje van Trix. Het product bestaat uit twee delen. Een borsteltje met koperdraden en een contactstripje. Aan beide onderdelen is een draad gekoppeld die je kunt aansluiten op een trafo. Het is de bedoeling dat je de loc omgekeerd houdt. Het borsteltje wordt tegen de wielen gedrukt die je wenst te kuisen. Het contactstripje houd je tegen het andere wiel.

De haartjes op het blokje zijn uitgevoerd in geel koper of messing. De draadjes zijn stijver, dikker en langer dan de haartjes van het Trix-blokje. Het gemakkelijkst kunnen wij de houder vergelijken met een koperborstel voor het kuisen van sleutelvijlen. Door de eigenschappen van koperdraadjes is het gevaar om krassen te maken in de wielen zeer groot. Daarom vinden wij het hulpmiddeltje dat Peco ons aanbiedt geen goede keuze voor het reinigen van wielen. Verder gelden dezelfde opmerkingen als bij het Trix-blokje.

 

SMT

SMT is een Duitse firma die gespecialiseerd is in kwalitatief hoogstaande rollentestbanken voor de meest uiteenlopende schalen. Een rollentestbank gebruik je voor het testen van de rijeigenschappen van een model. Het is een statische opstelling die bestaat uit een stuk spoor waarop rollenblokken worden geplaatst. Bij SMT zitten op elke blok twee kleine rollagers waarop één wiel van een loc wordt geplaatst. Elke rollenblok wordt vastgezet met een schroefje.

De rollenbank is geschikt voor wisselstroom en gelijkstroom. De testbank wordt verbonden met en trafo zodat je de loc kunt laten rijden terwijl hij op de rollen blijft staan. Naast de klassieke testbank heeft SMT eveneens rollenblokken die uitgerust zijn met geïntegreerde stripjes voor het kuisen van de wielen. Deze strips zijn geplaatst tussen de rollagers en drukken door een hefboomsysteem tegen het wieloppervlak dat contact maakt met de rollagers. Tijdens het testen van een loc zullen de reinigingsstrips het wieloppervlak van de draaiende wielen proper houden. De uiteinden van de strips kunnen met een pipet nat gemaakt worden met wasbenzine of isopropanol. Hierdoor wordt het kuiseffect versterkt. Dit laatste is vooral belangrijk bij wielen met hardnekkig vuil en olieresten. De stripjes kun je vervangen door nieuwe.

Zowel de rollenblokken als de reinigingsstrips zijn afzonderlijk verkrijgbaar. Wij hebben dit systeem kunnen testen met een stoomloc type 22 van PB Messing Modelbouw en zijn bijzonder tevreden over het resultaat. Na de bouw van de loc waren kleine vuilresten van de laatste vernislaag achtergebleven op de wielbanden. Na een test waren alle vuilsporen verwijderd en kon de loc ongehinderd de baan opgestuurd worden.

Het nadeel van het systeem van SMT is dat de niet bewegende wielen ook niet gekuist worden. Dit is vooral jammer voor de wielen waarop een stroomafnemer is geplaatst. Tevens worden de binnenkant van de wielen waartegen de stroomafnemers drukken niet gekuist. Vooral dit laatste kan belangrijk zijn voor digitaal aangestuurde locmotieven. Een rollentestbank van SMT met 5 paar rollenblokken met kuisviltjes betaal je ongeveer 260 euro en is bij enkele gespecialiseerde modelbouwwinkels te koop.

 

 

Lux-Modellbau

Lux Modellbau beperkt zich niet alleen tot onderhoud van sporen, ook voor het reinigen van wielen heeft zij een speciale installatie ontwikkeld.

De werking van deze wielenkuismachine is eenvoudig. Via een normaal stuk spoor wordt de loc op de kuisinstallatie gereden. Dit gedeelte bestaat in uit twee reinigingsstroken op de plaats van de rails en drie langgerekte spiraalveren. De buitenste twee drukken tegen de binnenkant van de wielen en zorgen voor de stroomafname. De middelste is bestemd voor het drierailsysteem. De reinigingsstroken bestaan uit een metalen lat van ongeveer 30 cm en 5 mm breed. Hierop is een dun strookje zelfklevend vilt bevestigd dat eveneens door Lux Modellbau wordt geleverd. Onder de metalen lat zit een dubbele verticale pin. Deze pin past precies in een meenemer die verbonden is met een Faulhaber motor die dwars onder de installatie is gemonteerd. Deze motor zorgt voor een heen en weergaande beweging van de reinigingsstroken. Wanneer de loc over de kuisinstallatie rijdt worden de wielen gekuist door de schuivende beweging van het vilt op de reinigingsstroken. Zowel de snelheid van de loc als de snelheid van de schuifbeweging van de reinigingsstroken zijn afzonderlijk instelbaar. Hiervoor wordt een gescheiden regelaar voor het spoorgedeelte en voor de aansturing van de motor gebruikt. Het vilt op de reinigingsstroken kan vooraf met wasbenzine nat gemaakt worden. Het viltje kan altijd vervangen worden door een nieuw exemplaar dat met dubbelzijdige kleefband op de lat wordt bevestigd.

De wielreinigingsinstallatie van Lux Modellbau is verkrijgbaar voor voor verschillende schaalgroottes (N tot IIm). Van sommige installaties bestaan er twee varianten. Een versie die je kunt inbouwen en een losstaande versie. Beide zijn geschikt voor zowel locomotieven als voor wagens. Dit laatste is vooral belangrijk zijn voor rijtuigen die stroom afnemen voor bijvoorbeeld binnenverlichting, sluitlichten of bezetmeldingen. Terwijl de trein langzaam over de installatie rijdt worden de wielen van de wagens onder handen genomen. Wie wenst kan een versie met decoder kopen.De reinigingsinstallatie is relatief goedkoop. Voor ongeveer 165 euro (2015) kun je reeds een basismodel in HO aanschaffen. Voor een losstaande versie met decoder betaal je ongeveer 240 euro (2015)

De losstaande wielen reinigingsinstallatie in HO van Lux Modellbau is tamelijk omvangrijk. In zijn volle lengte meet de losstaande versie ongeveer 90 cm. De inbouwversie is slechts 30 cm lang. Met deze installatie kun je alleen de wielbanden reinigen. De binnenkant van de wielen waartegen de stroomafnemers rusten, moet je nog steeds manueel kuisen.

 

Tomix

Volledigheidhalve vermelden wij ook de installatie van de Japanse firma Tomix. Tomix heeft voor schaal N een kleine module ontwikkeld die in het spoor kan geïntegreerd worden en waarmee je de wielen van locomotieven en wagens kunt kuisen. Over een beperkte lengte worden de rails onderbroken en vervangen door strook met vilt of een kuisdoekje. Een kleine motor zorgt voor een heen en weer gaande beweging van deze viltjes. De bediening van deze installatie gebeurt met een drukknop naast het spoor en maakt deel uit van de installatie. Het geheel is 180 mm lang. Er bestaan twee soorten viltjes die gemakkelijk vervangbaar zijn. Wij hebben dit toestel echter niet kunnen testen, maar het lijkt ons wel een interessante en goedkope oplossing voor N-spoorders.

 

Besluit

Wie weinig geld wenst uit te geven voor het reinigen van wielen kan zichzelf behelpen met wattenstaafjes en wasbenzine. Indien je meer luxe wenst hebt raden wij de kuisinstallatie van Lux Modellbau aan. Liefst een exemplaar dat je in een modelbaan kunt inbouwen en eventueel uitgerust is met een decoder. Het kuisen kan dan volautomatisch gebeuren. Het kuisblokje van Trix en Peco beschouwen we als een hulpmiddel in noodgevallen.

Waarschuwing

Met het gebruik van isopropanol en wasbenzine moet je altijd voorzichtig zijn. Vooral de dampen van isopropanol kunnen irriterend zijn voor de ogen en de huid. Bij aanraking met de ogen moet je overvloedig spoelen met water en onmiddellijk een arts raadplegen. De dampen van isopropanol kunnen bovendien slaperigheid en duizeligheid veroorzaken. Beide stoffen zijn licht ontvlambaar. Daarom raden wij het gebruik van isopropanol en wasbenzine alleen aan in een goed geventileerde ruimte. Uiteraard moet je deze middelen steeds buiten het bereik van kinderen plaatsen.

   

Overzicht reinigingsmiddelen voor wielen

		Droog	Nat		Schaal	Info - website
Lux Modellbau	Wielen-reinigingsinstallatie		X	~ =	N tot IIm	www.lux-modellbau.de
Trix	Blokje met koperborstels	X		=	HO, N	http://www.trix-online.de  http://www.trix.nl
Conrad Electronic	Blokje met koperborstels	X		=	HO, N	http://www.conrad.de
Peco	Blokje met koperborstels	X		~		http://www.peco-uk.com  http://www.peco-gleise.de
SMT	Rollentestbank	X	X	~ =	HO	http://www.rollenpruefstaende.de
Tomix	Wielen-reinigingsinstallatie		X	=	N	http://www.japanmodelrailways.com