De bouw van Belgische stoomlocomotieven in Witmetaal

In deel 1 wordt uitvoerig ingegaan op het solderen van de bouwonderdelen van een stoomloc in witmetaal. Als voorbeeld namen we twee modellen van DJH die door Jocadis werden uitgebracht. In deze bijdrage wordt uitgelegd hoe je een model kunt schilderen en waar je  op moet letten. In het laatste en derde artikel komt de eindafwerking aan bod.

In het eerste deel hebben we uitgelegd wat 'witmetaal' is. Tevens hebben we ons standpunt uitgelegd met betrekking tot solderen of lijmen van een model. Ook zijn we even blijven stilstaan bij het gebruik van soldeer en een vloeimiddel en hoe je het bijtend vloeimiddel kunt neutraliseren.

We gaan er vanuit dat het model mooi is opgekuist en dat er geen resten van vloeimiddel zijn achtergebleven. Wie nog niet zo ver is, raden we aan om de eerste bijdrage nog eens te lezen.

Een andere vaak gehoorde methode gebruikt een schuurmiddel, zoals CIF of gelijkaardige producten. Soms wordt ook WC-eend gebruikt. Hiermee wordt het model eveneens grondig ingesmeerd. Met een tandenborstel of een borstel met stijve haren wordt het product ingewreven. Deze schuurmiddelen hebben het voordeel zat zij het oppervlak van het witmetaal en messing niet alleen grondig reinigen maar tegelijk het oppervlak ruw maken. Dit laatste is belangrijk om later de eerste grondlaag te laten hechten. Daarnaast hebben deze producten uiteraard ook een ontvettende werking. Spoelen doe je eveneens met water zoals hierboven beschreven. Maar zoals reeds aangehaald vind ik de werkwijze met een schuurmiddel overbodig. Met WCeend moet je trouwens voorzichtig zijn omdat het een bijtende werking heeft. 

Ontvetten doe je voor elke schilderbeurt. Niet alleen voor het aanbrengen van een grondlaag, maar ook voor je de definitieve kleur groen aanbrengt en voor de finale vernislaag. Deze wasbeurten zijn minder intens. Het model wordt niet opnieuw ingesmeerd met detergent. Een degelijke spoeling in zuiver water is ruim voldoende. 

Lijm wordt steeds na het solderen gebruikt. Hiervoor moeten alle soldeerresten zeker eerst verwijderd worden. Restanten van het vloeimiddel kunnen de lijmwerking namelijk verhinderen. Solderen nadat reeds onderdelen gelijmd zijn kan niet meer. De temperatuur van een soldeerbout zou de lijmverbinding aantasten. Dit betekent dat nog uitsluitend lijm kan aangewend worden. Enkel secondelijm en tweecomponentenlijm komen nog in aanmerking. Secondelijm wordt gebruikt voor kleine onderdelen. Tweecomponentenlijm is geschikt voor de grote stukken. Vaak wordt voor grote onderdelen eerst secondelijm gebruikt voor het fixeren van de delen. Daarna wordt het geheel verstevigd met tweecomponentenlijm. Vermijd ook contact tussen actieve secondelijm en tweecomponentenlijm. Secondelijm kan de werking van tweecomponentenlijm verhinderen. Pas als de secondelijm goed is uitgehard kun je tweecomponentenlijm gebruiken om de hechting te verstevigen.

A4491 Witmetaal II 17 - Copy

Voor je de gesoldeerde stukken ontvet, moet je de onderdelen in witmetaal en messing nog aan een laatste grondige controle onderwerpen. Vooral de resten van de soda kunnen op het witmetaal sporen achterlaten. Met een glasvezelpotlood kun je deze neerslag verwijderen. In de handel vind je glasvezelpotloden met vervangbare stiften in verschillende diktes.

A4483 Witmetaal II 09 - Copy

Na het ontvetten wordt een grondlaag aangebracht. Dit doe ik met een spuitpistool, niet met een spuitbus. Grondverf vind je bij de meeste gekende merken zoals Levis, Trimetal en Boss. Vaak gaat het om zogenoemde rode menie. Vroeger bevatte deze grondverf lood. Lood had de eigenschap zich goed te hechten op het metaaloppervlak. Het vormde tegelijk een goede basis voor de hechting van de andere verflagen die daarna worden aangebracht. Nu wordt lood vervangen door andere elementen. 

Ook Humbrol bezit een degelijke grondverf. In deze grondverf wordt zink verwerkt. Zink bevat bijna dezelfde eigenschappen als lood. Deze grondverf van Humbrol is niet roodgekleurd, maar eerder doorschijnend geel. Hierdoor zie je minder goed waar de grondverf tijdens het spuiten wordt aangebracht. Dit is dan ook de voornaamste reden waarom mijn voorkeur uitgaat naar rode menie.

A4484 Witmetaal II 10 - Copy

Voor het aanbrengen van een grondlaag gebruik ik zelden een spuitbus. Ook niet voor de tender van de stoomloc type 5 of voor de delen die minder voor het oog zichtbaar zijn. Bij een spuitbus wordt de verf onder hoge druk door de spuitmond gejaagd. De verf komt daardoor te dik op de onderdelen te liggen. Mijn voorkeur gaat uit naar een spuitpistool waarmee je een fijne laag kunt aanbrengen. De grondverf wordt met een thinner verdund in een verhouding van één deel verf en één deel thinner. Vaak gebruik ik hiervoor de thinner van Humbrol.

Een goed alternatief is de grondverf van Tamiya in een spuitbus. Deze verf is grijs en zeer fijn. Let op dat je slechts oppervlakkig spuit en nergens een dikke laag legt.
Niettegenstaande grondverf zeer goede dekkende eigenschappen heeft, kun je onmogelijk in één keer alle plaatsen volledig afdekken. Dit is ook niet noodzakelijk. Eén laag is vaak voldoende om als basis te dienen voor de verdere afwerking. Dit zie je goed bij de voorbereidingen van de stoomloc type 16. Niet alle plaatsen zijn even grondig in de rode menie gezet.

A4487 Witmetaal II 13 - CopyA4485 Witmetaal II 11 - Copy

Bij de volgende stap worden de ketel, het machinistenhuis en de tender in het NMBS-groen gespoten. Hiervoor gebruik ik Jocadis Groen NMBS 99000. Het is een goed dekkende verf die eenvoudig met thinner van Humbrol kan verdund worden. 
De verf van Jocadis is intussen niet meer te koop.Een alternatief is verf met het ral nummer 6005 of 6009. 

A4486 Witmetaal II 12 - CopyA4490 Witmetaal II 16 - Copy

Bij de stoomloc type 16 worden de ketel en het machinistenhuis met de waterbakken afzonderlijk gespoten. De binnenzijde van het machinistenhuis heb ik eveneens in het groen gezet. Spuit eerst de plaatsen waar de verf het moeilijkst kan aangebracht worden, zoals rond kleine onderdelen op de ketel en rond de kolenbak van de tender. Daarna kun je gemakkelijk de grote vlakken spuiten. De rookkast of het voorste deel van de ketel moet niet gespoten worden. 
De groene verf moet je in verschillende lagen aanbrengen. Tussen elke nieuwe beurt moet de oppervlakte van de verflaag droog zijn. Hiervoor gebruik ik een haardroger.

A4488 Witmetaal II 14 - CopyA4489 Witmetaal II 15 - Copy

Na het groen worden alle onderdelen die een zwarte kleur moeten krijgen gespoten. Hiervoor gebruik ik Tamiya verf die met eenzelfde hoeveelheid verdund wordt. Mijn voorkeur gaat uit naar de glanzende Tamiya Black X-1. 
Als verdunner gebruik ik isopropanol. Dit product kun je bij de plaatselijke apotheek bestellen en is beduidend goedkoper dan dezelfde thinner die Tamiya aanbiedt. Zeker wanneer je geregeld met Tamiya verf werkt, loont het de moeite om hiervan een bus van één liter te bestellen. 

A4497 Witmetaal II 23 - CopyA4493 Witmetaal II 19 - Copy

De rookkast wordt met een penseel zwart geschilderd met dezelfde Tamiyaverf. Deze verf heeft namelijk nog een ander belangrijk voordeel. Je kunt deze verf heel gemakkelijk met een penseel aanbrengen zonder dat de verf sporen trekt. Eén laag met een penseel is meestal voldoende. Gebruik hiervoor een penseel van een zeer goede kwaliteit. Bvb Bruynzeel nummers 1 tot en met 3. 
Gebruik je geen verf van Tamiya dan zul je waarschijnlijk het ketelgedeelte dat reeds groen geschilderd is volledig met tape moeten afplakken. Wanneer je met een penseel werkt, kun je eveneens afplaktape van Tamiya gebruiken om te vermijden dat je toevallig het groene gedeelte van de loc overschildert.
De verf van Tamiya heeft ook het voordeel dat de verf heel snel droogt. Na een tiental minuten kun je de onderdelen met de hand aanraken zonder de verf te beschadigen. Je kunt onmiddellijk een volgende laag aanbrengen. Eventueel gebruik je een haardroger om het droogproces te versnellen.

A4498 Witmetaal II 24A4499 Witmetaal II 25

De zijkant van de cilinderblokken van het type 5 moeten groen geschilderd worden. Dit moet je doen met een penseel. Deze karwei moet je voorzichtig en met een zeer degelijk penseel uitvoeren. Je kunt namelijk het gedeelte dat zwart moet blijven moeilijk afplakken. Wel kun je nadien de plaatsen waar het groen is uitgelopen opnieuw met zwarte verf van Tamiya overschilderen

De onderkant van de tender wordt met een penseel gedaan. Eén laag is voldoende. Wanneer je toevallig zwart op een verkeerde plaats aanbrengt, kun je de overtollige verf met een wattenstaafje en een beetje isopropanol onmiddellijk verwijderen. Heb je geen verdunner bij de hand, kun je ook water gebruiken. In dit geval moet je snel handelen, nog voor de verf kan drogen. Ook de kolenbak van de tender en het gedeelte dat aansluit bij de locomotief moeten zwart geschilderd worden. Omdat verf van Tamiya niet uitloopt kun je gemakkelijk precies werken.

A4502 Witmetaal II 29 - Copy

Het interieur van het machinistenhuis van het type 5 wordt pas later vastgezet met lijm. De muren van het interieur worden met een penseel geschilderd. Om toch nog iets van het interieur te zien worden onderdelen en leidingen van de vuurhaard opgelicht met goud of koperverf (Tamiya X-12 of XF-6) Het glas van de meters worden wit geschilderd (Tamiya XF-2). Sommige delen krijgen een likje rood (Tamiya X7 of Humbrol). Het interieur van de stoomloc type 16 wordt op dezelfde wijze afgewerkt.

A4479 Witmetaal II 05 - CopyA4510 Witmetaal II 37 - Copy

Wanneer je een model in de bruine kleur van de Belgische staatsspoorwegen wenst te schilderen, moet je uiteraard op dezelfde wijze tewark gaan. Het bruin voor de stoomloc type 5 is van Levis. Deze verf is bijna bij elke verfhandelaar te krijgen.
Na het aanbrengen van de bruine kleur moet je met een penseel de rookkast en de tender in het zwart afwerken.
Ook de zijkant van de cilinderblokken moeten bruin geschilderd worden. Ook bij dit model moet je dit met een penseel doen.

A4500 Witmetaal II 27 - CopyA4508 Witmetaal II 35 - Copy

De rand van de voetplaat wordt rood geschilderd. Gebruik hiervoor signaal rood van Humbro/. Opnieuw geldt dat rode verf die verkeerd aangebracht is, gemakkelijk kan overschilderd worden met het zwart van Tamiya.

Ook de bufferbalk vooraan en achteraan moeten in het rood geschilderd worden. Meestal zul je twee lagen rood moeten aanbrengen omdat het rood van Humbrol eerder een transparante kleur is en niet voldoende dekt.

A4509 Witmetaal II 36 - CopyA4527 witmetaal III 17 - Copy

Naast de rand van de voetplaat en de bufferbalken krijger ook de uitgefreesde banen van de koppelstangen van de stoomloc type 5 een rode kleur. Onvermijdelijk zal je verf op de verkeerde plaatsen aanbrengen. Het teveel aan rode verf schraap je weg met een hobbymes met een gebogen snijvlak (nr. 15). 

De wielen die in de bouwdoos zijn van de Engelse firma Romford Vroeger werden deze wielen ongeschilderd meegeleverd. Momenteel zijn ze voorzien van een zwarte laklaag. Dit bespaart heel wat werk. 
De blanke wielen worden eerst zwart gepoten met een airbrush. Hiervoor worden de loopvlakken en de flenzen afgeplakt met tape. Je kunt de spaken ook schilderen met een penseel. Opnieuw gebruik ik Tamiya zwart.
Vergeet de contragewichten niet aan te brengen en met twee componentenlijm vast te zetten. Deze contragewichten worden eveneens zwart geschilderd.

A4494 Witmetaal II 20 - CopyA4495 Witmetaal II 21 - Copy

Voor de leidingen op de loc gebruik ik, naast de meegeleverde messing draad, vaak wikkeldraad waarmee spoelen gewikkeld worden. Deze draad kun je bij een plaatselijke elektronicahandelaar in verschillende diktes krijgen. Ons interesseert de wikkeldraad van 0,3 tot 1,0 mm. Voor de stoomloc type 5 heb je draad met een dikte van 0,4mm, 0,5mm en 0,7 mm nodig. Oe draad wordt eerst rechtgetrokken. Hiervoor moet je ongeveer 50 cm draad tussen twee tangen klemmen en voorzichtig enkele millimeters uitrekken.

A4496 Witmetaal II 22 - Copy

Nadat ze in de gewenste groene kleur gespoten zijn worden ze rechtstreeks op de loc geplooid.  Span de gewenste wikkeldraad tussen enkele nagels op een plankje. Tijdens het spuiten kun je het plankje in alle richtingen draaien waardoor ook de onderzijde van de draad mee geschilderd wordt. Uiteraard kun je deze draad ook met een penseel schilderen.

Sommige leidingen blijven in messing kleur. Hiervoor gebruik ik de meegeleverde draad. Hierbij gaat het steeds om stijve draad. Om deze draad te plooien heb je een tang met ronde bekken nodig. Omdat deze draad minder plooibaar is, moet je de draad voor het schilderen in de juiste vorm brengen. Doe je dit later, dan loop je het risico de verf te beschadigen. Bij de stoomloc type 5 zijn de leidingen op de ketel vrij eenvoudig aan te brengen. Vooraf plooien is niet noodzakelijk. Oe leidingen worden in een latere fase aangebracht nadat de grote stukken zijn gemonteerd.

A4504 Witmetaal II 31 - CopyA4506 Witmetaal II 33 - Copy

Voor de ketelbanden gebruik ik goudkleurige tape. Vroeger had je hiervoor tape van Lettraset en Mecanorma. Deze tape is echter niet meer in de handel te verkrijgen. Nu vind je deze tape nog bij het Duitse merk Graupner. Ideaal is tape van 0,8 tot 1 mm breed.
De tape wordt over de ketel gespannen. Wanneer de tape niet voldoende hecht, kun je de tape vastzetten met sterk verdunde glanzende vernis. De ketelbanden aan de doom kun je met een hobbymes afsnijden.

Als laatste zetten we de railknopjes vast op de ketel en de waterbakken. Deze railknopjes dienen voor de bevestiging van de handgrepen in de lengterichting van de loc. Voordat deze knopjes aangebracht worden, moeten de gaatjes die we eerder geboord hebben opnieuw uitgeruimd worden. Tijdens het spuiten is verf in deze openingen geraakt. Met een boortje van 0,9 mm kun je deze gaatjes met de hand vrij maken. De railknopjes worden met een speldje vastgeprikt en daarna in de juiste richting in één van de gaaltjes geduwd. Vooraf wordt een beetje secondelijm aan de binnenkant van de ketel aangebracht. Daarna wordt het speldje uit het railknopje getrokken.

 

Materiaallijst

Deze lijst geeft een overzicht van het materiaal dat je in deze fase nodig hebt. Sommige van deze gereedschappen kun je enkel in een gespecialiseerde handel kopen.
Zwart: Tamiya Black X-1 (Half glanzend X-18. Mat XF1 )

  • Goud: Tamiya Gold Leaf X-12
  • Rood: Humbrol 19
  • Wit: Tamiya White X-2
  • Groen: Jocadis Groen NMBS 99000 (of vergelijkbaar Ral 6005 of 6009)
  • lsopropanol, verdunner voor Tamiyaverf te bestellen bij elke apotheek
  •  Penselen met marterharen nummer 1, 2, 3
  • Afplaktape van Tamiya
  • Goudtape 0,8 mm Graupner (niet meer verkrijgbaar)
  • Glanzende vernis van Levis, Boss of Trimetal of elk ander merk
  • Glasvezelpotlood
  • Wikkeldraad voor spoelen 0,3 tot 1 mm
  • Hobbymes met mesjes nummer 11 en 15