Een experiment met verschillende technieken

Bij elke hoogoveninstallatie zorgen goederenwagens voor het aanvoeren van de noodzakelijke grondstoffen en het afvoeren van de afgewerkte producten en afvalstoffen. Deze wagens kun je in model in verschillende schalen vinden. Wie een realistische baan wenst te bouwen zal deze wagens echter moeten verweren zodat ze er levensecht uit zien. Een klus waar slechts weinigen zin in hebben. Wij probeerden enkele technieken uit.

IJererts, kalk, steenkool en cokes

Bij de productie van staal worden doorgaans drie basisproducten via het spoor aangevoerd, met name ijzererts, kalk en cokes. Voor het vervoer van deze grondstoffen in model zijn in de handel verschillende modellen verkrijgbaar. Deze wagens vertonen zelden gebruikssporen. Ze zijn nieuw alsof ze net uit de fabriek komen. Wil je op je modelbaan deze wagens inzetten, dan kun je ze vervuilen of verweren. In het Engels spreekt men over weatheren. Wie geïnteresseerd is in deze techniek moet goed beseffen dat het om een onomkeerbaar proces gaat. Eenmaal een model deskundig is vervuild, kun je het onmogelijk nog terug in zijn originele toestand herstellen.

Basismateriaal

Voor het vervuilen gebruik je verf of poeders. In de handel vind je verschillende soorten die hiervoor in aanmerking komen. Naast verf van Humbrol maak ik vaak gebruik van olieverf van Talens of Winton in tubes die ik aanleng met thinner van Humbrol. Daarnaast gebruik ik verf op waterbasis die geschikt is voor een airbrush of spuitpistool. Mijn voorkeur gaat uit naar Golden Paints Airbrush Colors. Deze acrylic verf op waterbasis kun je transparant maken door toevoeging van een speciale medium van Golden. Tot slot gebruik ik nog enkele potjes van Tamia.

De basiskleuren voor het vervuilen van een model zijn Raw Umber, Yellow Ochre, Burnt Sienna en Dark Earth. Aanvullende kleuren zijn zwart, wit en grijs. Voor het aanbrengen van verf gebruik je verschillende soorten penselen. Een airbrush is noodzakelijk voor het aanbrengen van een stoflaag.

Bij het vervuilen worden klassiek twee belangrijke technieken gebruikt, namelijk washen en dry-brushen. Bij het washen of letterlijk vertaald bij het wassen van het model wordt een vuile vloeibare basislaag aangebracht. Bij het dry-brushen wordt met een bijna droge borstel de details geaccentueerd en opgelicht. Beide technieken komen in het verder artikel ruimschoots aan bod.

Wagens voor ijzererts

Als basis voor het vervuilen van een wagen voor het vervoer van ijzererts heb ik gekozen voor de Belgische ertswagens van Märklin en een oud model van Dacker. Märklin heeft eind jaren 1990 met succes deze nieuwe wagen uitgebracht voor het vervoer van ijzererts. Voorheen in de jaren 1980 kon je enkel bouwsets van Dacker verkrijgen. Enkele jaren terug (in 2010) bracht ook B-Models haar versie van deze alom bekende wagen. Deze Fall wagens zijn momenteel eigendom van CAIB en worden sporadisch nog steeds ingezet op het Belgische net. Via de haven van Antwerpen vertrekken ze naar de nog resterende staalfabrieken in het hinterland. Het model wordt door Märklin in verschillende kleuren en varianten uitgebracht.

Mijn oog viel op de opvallend gekleurde oranje wagen van Sitrans. In deze kleur werden zij origineel door de fabriek geleverd. Echter na enkele weken gebruik was de oorspronkelijke kleur nog nauwelijks herkenbaar. Het vervuilen van deze wagen is een uitdaging. Niet alleen is het model door het oranje moeilijk te vervuilen, maar tevens moet de originele kleur na het verweren nog redelijk goed zichtbaar blijven.

Washen

Washen is een term die uit de Engelse modelwereld is overgewaaid en betekenen letterlijk: wassen. Bij het washen of wassen van het model wordt met een zacht penseel met sterk verdunde donkere verf een stoflaag en schaduwen op en rond alle details, in groeven en roosters en moeilijk bereikbare plaatsen op het model aangebracht. Daarna wordt met een pluisvrije doek het teveel aan verf weggenomen.

Eerst wordt de wagen gedemonteerd. Daarna krijgt alles een wasbeurt met sterk verdunde zwarte verf gemengd met Hull Red van Humbrol of met verdunde olieverf waarbij Raw Umber met Yellow Ochre worden samengevoegd. Gebruik hiervoor een dik penseel nr. 4. De Humbrolverf maar ook de olieverf worden aangelengd met thinner. De hoeveelheid thinner mag 10 tot 20 keer de hoeveelheid verf bedragen. Liever teveel dan te weinig. Het volledig model wordt met dit mengsel gewassen.

Onmiddellijk na de wasbeurt wordt het model afgedroogd met een pluisvrije doek. Hiermee wordt alle natte verf weggeveegd en verwijderd. Daarna kun je met een wattenstaafje nog alle resterende natte verf wegnemen. Met de pluisvrije doek en met het wattenstaafje kun je onmogelijk alle plaatsen bereiken. Dit is ook de bedoeling. Zo blijft het vuil zitten op plaatsen waar je moeilijk bij kunt. Wanneer je na één wasbeurt niet het beoogde resultaat verkrijgt, kun je een tweede wasbeurt overwegen. Heb je teveel verf gebruikt, dan moet je het model snel en overvloedig spoelen in een bad met thinner (white spirit) in de hoop de meeste verf te kunnen verwijderen.

De oude lading van Märklin kun je vervangen door een echte lading met kolen of ijzererts van Profi.

Maskeren van de opschriften

Wanneer de wagenbak droog is wordt over de opschriften een dunne tape geplakt. Ik gebruik hiervoor maskeerfilm van het merk Low Tak of Frisket die je op rol in elke speciaalzaak voor tekenbenodigdheden kunt kopen. Deze transparante film kun je met een hobbymes snijden zonder het model te beschadigen. Met de punt van een nieuw hobbymes nr. 11 wordt zonder te drukken een fijne snede in de film gemaakt. Daarna kun je de film lospellen. In de plaats van deze film kan je ook gewone tape of plakband gebruiken voor kleine oppervlakken. Voor grote modellen in schaal 0 of 1 is dit geen oplossing.

Stoflaag

In de volgende fase wordt over het model een stoflaag met Golden Paint gespoten. Ik gebruik hiervoor een samenstelling die bestaat uit vier delen: één deel Raw Umber Hue aangelengd met Carbon Black, één deel Airbrush Transparant Extender, één deel Golden Medium GAC 200 en één deel water met één druppeltje detergent. Met de Transparant Extender maak ik de verf meer doorschijnend. Hierdoor wordt de verf minder dekkend zodat de oranje ondergrond nog redelijk goed zichtbaar blijft. 

De Golden Medium GAC 200 is een verharder. Deze verharder is noodzakelijk opdat de verf stevig op de ondergrond blijft hechten. Bij het spuiten van deze transparante laag wordt steeds van boven naar onder gewerkt waarbij verondersteld wordt dat onderaan meer vuil zit dan bovenaan. Spuit met een lage druk van 1 tot maximum 1,5 bar en let erop dat door de spuitmond slechts een kleine hoeveelheid verf verneveld wordt.

Zelf gebruik ik hiervoor een eenvoudige Badger waarvan de naald achteraan met een schroef geregeld wordt. De bovenrand en de binnenkant van de bak krijgen een extra beurt. Na het aanbrengen van een stoflaag wordt de film op de opschriften verwijderd. Daarna wordt opnieuw een laatste flinterdunne stoflaag over de opschriften aangebracht. Hiermee voorkom je dat de heldere ondergrond te fel afsteekt tegen de vervuilde wagenbak.

 

Draaistellen en chassis

De draaistellen en aspotten worden eerst met een putty bewerkt. Het gladde oppervlak wordt hiermee smerig en onregelmatig gemaakt. Hiervoor gebruik ik een platte borstel met stijve varkensharen. Met deze borstel kun je de putty gemakkelijk op de draaistellen tamponneren. Na het tamponneren worden de draaistellen zwart geschilderd met Tamia Black mat. Ook het onderstel wordt zwart geschilderd of zwart gespoten. Een chassis in de originele donkerrode kleur of in het oranje zoals bij de ertswagen van Märklin komen slechts zelden voor. Eventueel kun je het zwart voor het onderstel mengen met Raw Umber of Hull Red. Een tikkeltje donkergrijs toevoegen aan het zwart kan een mooi effect geven.

Wanneer je het chassis zuiver zwart schildert moet je nadien nog een stoflaag aanbrengen. In werkelijkheid zijn de draaistellen en het chassis zelden of nooit echt zwart. Gebruik voor het washen van het onderstel en de draaistellen Raw Umber gemengd met Yellow Ochre of gebruik tinten die deze kleuren benaderen. Om de structuur van de draaistellen beter naar voor te laten komen worden ze met dry-brushen opgelicht (zie verder). Afhankelijk van de aard van de verwering gebruik ik licht of donkergrijs van Humbrol.

Tot slot kun je nog roestplekken en later nog smeerplekken van vet aanbrengen. Roest kan je imiteren met Burnt Sienna. Voor roestplekken gebruik je een zeer fijn penseel nr. 000. Voor grote roestplekken moet je meerdere donkere tinten over elkaar aanbrengen.

 

Dry-brushen

Bij het dry-brushen of droogborstelen worden de details op het model opgelicht door met een plat penseel zachtjes over alle details te schilderen waarbij een beetje verf op deze plaatsen achterblijft. Vooraf wordt bijna alle verf op het penseel uitgewreven of uitgesmeerd zodat het penseel bijna geen verf meer afgeeft.

Na het vuil wassen en na het aanbrengen van een stoflaag gaan we over tot het dry-brushen of droogschilderen. Voor het dry-brushen gebruiken we een plat penseel. Dit penseel wordt eerst in verf gedoopt en onmiddellijk uitgewreven op een blad papier of op een doek. Wanneer het penseel bijna geen verf meer afgeeft is het penseel klaar voor gebruik.

Met de resterende verf gaan we zacht over alle details op het model. We gebruiken steeds een tint die lichter is dan de ondergrond. Lichtbruin, lichtgrijs worden vaak aangewend, maar je kunt dezelfde kleur van de ondergrond gebruiken gemengd met een beetje wit.

Omdat op het penseel bijna geen verf kleeft zal de verf enkel op de uittekende delen achterblijven. Door deze techniek worden de details opgelicht waardoor ze beter zichtbaar zijn en daarmee opvallen. 

Kalkwagens

Het principe voor het vervuilen van kalkwagens is bijna hetzelfde als voor de ertswagens. Het enige verschil is dat wit nu de bovenhand krijgt. Als basis heb ik verschillende zelflossers gebruikt. Eerst worden de vulopening bovenaan en de loskleppen wit geschilderd met Tamia Wit.

De wagen krijgt vervolgens een wasbeurt met een sterk verdunde oplossing van Raw Umber en Yellow Ochre. Daarna wordt de kast met een dunne witte laag overspoten. Opnieuw kies ik voor Golden Paints met één deel Titanium white, één deel Airbrush Transparant Extender, één deel Golden Medium GAC 200 en één deel water met één druppel detergent. Om het wit te breken kun je één druppel Carbon Black toevoegen. Met dit mengsel spuit ik het model van boven naar onder waarbij de meeste verf bij de vulopening en de loskleppen terechtkomt.

Bij één model heb ik echter teveel verf op de zijflanken gespoten. Met een nat wattenstaafje werd de verf maximaal weggenomen. Daarna werd opnieuw een zeer fijne laag aangebracht.

Sommige opschriften worden door de witte stoflaag moeilijk leesbaar. De opschriften op deze wagens werden niet overdekt met transparante film. Met de achterkant van een hobbymes type X-Acto nr. 11 kun je echter voorzichtig het teveel aan verf wegschrapen en de tekst opnieuw leesbaar maken. Na het aanbrengen van de stoflaag wordt opnieuw het droogschilderen of dry brushen toegepast om de details op te lichten. Hiervoor heb ik gekozen voor mat wit van Humbrol. Met een plat penseel wordt voorzichtig over de details gestreken.

Ook de hoeken worden aangeraakt waardoor ze extra geaccentueerd worden. De aspotten van de kalkwagens kun je met een lichte kleur dry-brushen. Om het effect van kalk te verhogen kun je in een volgend stadium de draaistellen overspuiten met een dun laagje wit.Tot slot wordt met een fijn penseel met lange haren de kalksporen kalk nagebootst. Voorzichtig worden streepjes wit getrokken op de zijflanken. Een slecht getrokken lijntje wordt onmiddellijk weggeveegd met een wattenstaafje natgemaakt met thinner. 

Vernislaag

Wanneer je uiteindelijk tevreden bent van het bereikte resultaat moet je het model finaal overspuiten met een laatste laag matte vernis. Daarna kun je met glanzende donkere verf nog oliesporen aanbrengen op buffers en op de aspotten van de draaistellen. Ook de bewegende delen op de wagens mogen een likje imitatiesmeer krijgen.

Voor het vervuilen van een goederenwagen moet je rekenen op ongeveer één uur werk. Denk daarbij dat je de realiteit tracht over te brengen in model. Dit betekent dat je rekening moet houden dat het effect van het verweren duidelijk zichtbaar moet zijn. De gebruikte kleuren en tinten zullen daarom waarschijnlijk lichter en contrastrijker zijn dan je in werkelijkheid zult waarnemen. Maar het kan ook sneller. Een zomerweathering met een oppervlakkige stoflaag kun je met een airbrush aanbrengen.
Washen en dry-brushen worden dan minder noodzakelijk. Een winterweathering met duidelijke sporen van vervuiling neemt meer tijd in beslag. Aan jou om de juiste beslissing te nemen. 

(foto's Axel Vermeulen)

Materiaal

Plamuur of putty voor het verweren van de draaistellen.
Transparante zelfklevende film van Frisketfilm of Low Tak.
Plat marterharen penseel voor het droogschilderen,
Fijn penseel 000 voor details,
Zachte borstel nr. 4 of 5 voor het wassen,
Eventueel een extra plat penseel met stijve varkensharen voor het tamponneren van de draaistellen.

Vervuilen met Humbrol

Zwart 33 voor de schaduwen.
Bruin 29 of 62 of HB 2 voor een stoflaag.
Grijs 27 voor het droogborstelen.
Rood 60 of Roodbruin 76 gemengd met zwart 33 voor wielen en draaistellen.
Wit 34 voor kalk.
Desert Sand 250 voor een zomerse stoflaag.
Mat vernis voor de afwerking.

Vervuilen met olieverf

Raw Umber voor de wash van het koetswerk.
Basiskleuren aangelengd met een beetje wit voor het droogschilderen van het koetswerk).
Raw Umber + Yellow Ochre voor de stoflaag op het onderstel).
Mat bruin of medium grijs voor het droogschilderen van het onderstel.
Burnt Sienna met zwart voor imitatie van roestplekken op het onderstel, de buffers.
Mat vernis van Humbrol voor de afwerking.
Wanneer je olieverf gebruikt is het wenselijk om vooraf het model met en vernis op waterbasis te overspuiten. Bijvoorbeeld Tamia Flat Base X21. Deze vernis wordt niet door de thinner aangetast.

Vervuilen met Tamiaverf

Tamiaverf is minder geschikt voor het verweren van wagens. Op uitzondering van White XF-2 en Black XF-1 gebruik ik zelden de andere kleuren. Tamia Buff XF57 en Dessert yellow XF-59 kun je gebruiken als stoflaag. Gun Metal X-10 gemengd met Black X-1 komen in aanmerking voor oliesporen.

Vervuilen met Golden Paint

De belangrijkste verven die je kunt aanschaffen zijn: Raw Umber Hue, Titanium White, Carbon Black, Yellow Oxide, Red Oxide, HansaYellow Medium, Burnt Sienna Hue. Daarnaast heb je nog nodig, Airbrush Transparant Extender, Gac 200 als basisverharder en Allround HaftGrund als grondverf (niet nodig voor het vervuilen).